โครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดาร

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้า ฯ พระบรมราชินีนาถไปทรงเยี่ยมราษฎรในถิ่นทุรกันดารห่างไกล การคมนาคมทั่วทุกภาคของประเทศ ทรงพบปัญหาความยากจนและความทุกข์ยากของประชาชนด้วยพระองค์เอง โดยเฉพาะเด็กและเยาวชนขาดแคลนอาหารที่จะบริโภค เป็นโรคขาดสารอาหารและมีมาตรฐานทางการศึกษาต่ำ สุขภาพร่างกายอ่อนแอเกิดการเจ็บป่วยได้ง่าย ทรงเป็นห่วงใยเยาวชนเหล่านี้ ซึ่งจะเป็นกำลังที่สำคัญในการพัฒนาประเทศชาติต่อไปในอนาคต ศึกษาเพิ่มเติม

โครงการสร้างป่าสร้างรายได้

ปัจจุบันสถานการณ์ทรัพยากรป่าไม้ถูกทำลายจนลดปริมาณลงอย่างมาก ทั้งยังมีความเสื่อมโทรมลงอย่างต่อเนื่อง เป็นผลให้เมื่อเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติ ก็จะส่งผลกระทบที่มีแนวโน้มทวีความรุนแรงเพิ่มมากขึ้นตามไปด้วย ดังจะเห็นได้ว่า ในฤดูฝน เมื่อเกิดฝนตกหนัก มักจะมีน้ำป่าไหลหลากลงมา และมีดินถล่มเป็นประจำ และเมื่อเข้าสู่ฤดูแล้ง มักจะเกิดการขาดแคลนน้ำในระดับรุนแรง ซึ่งส่งผลกระทบถึงการประกอบอาชีพและการดำรงชีวิตของประชาชนโดยตรง ปริมาณน้ำลดลง ดินขาดความอุดมสมบูรณ์ ระบบนิเวศเสียสมดุล เหล่านี้ล้วนเป็นผลพวงที่เกี่ยวเนื่องจากการทำลายทรัพยากรป่าไม้ที่ทุกคนต้องร่วมมือกันแก้ไข

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีแนวพระราชดำริให้ดำเนินการอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ที่เหลืออยู่ให้คงไว้ และฟื้นฟูส่วนที่เสื่อมโทรม ให้กลับมาสมบูรณ์ดังเดิม โดยเฉพาะพื้นที่ป่าต้นน้ำในพื้นที่อำเภอบ่อเกลือ ซึ่งเป็นต้นกำเนิดแม่น้ำน่าน และลำห้วยน้อยใหญ่ และส่งเสริมให้มีการปลูกไม้ที่ก่อให้ เกิดรายได้แก่ราษฎรในพื้นที่ด้วย สำนักงานโครงการสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี จึงได้ร่วมกับหน่วยงานต่างๆ จัดทำโครงการสร้างป่า สร้างรายได้ขึ้น เพื่อสนองแนวพระราชดำริดังกล่าว โดยมีเป้าหมายที่สำคัญคือ ส่งเสริมการปลูกไม้โตเร็ว ไม้ท้องถิ่น และไม้เศรษฐกิจ บนพื้นที่ทำกินของเกษตรกรแต่ละรายบุคคล โดยเกษตรกรเป็นผู้ปลูก ดูแลรักษาไม้ที่ปลูกเอง และสามารถตัดฟันไม้มาใช้ประโยชน์ได้โดยอิสระ ทั้งนี้เพื่อให้เกษตรกรผู้ปลูก มีไม้ใช้สอยในชีวิตประจำวัน และเมื่อเหลือใช้สามารถแปรรูปจำหน่ายเป็นรายได้เสริมให้ครอบครัว โดยไม่ต้องบุกรุกตัดป่าไม้ธรรมชาติ และสามารถฟื้นฟูอนุรักษ์แหล่งต้นน้ำลำธารในพื้นที่ให้กลับมามีความอุดมสมบูรณ์ต่อไป ศึกษาเพิ่มเติม

สัตว์ป่าในชุมชน

สัตว์ป่ามีอยู่ในป่าลึก เช่น หมูป่า เก้ง กวาง เสือ หมี เลียงผา ลิง ค่าง ชะนี เมื่อชาวบ้านพบสัตว์เหล่านี้ก็จะจับมาเป็นอาหารแต่นานครั้งจึงจะจับได้ ส่วนใหญ่จะจับได้เฉพาะสัตว์ตัวเล็ก ๆ เช่น หนูหวาย (หนูหางยาว) ตัวตุ่น บ่าง (กระรอกบิน) นก งู อีเห็น รวมทั้งตัวอ่อนของต่อ หนอนไม้ไผ่ (รถด่วน) และแมลงอีกหลายชนิดนายสมบูรณ์เล่าว่า ในอดีตประมาณ 30 – 40 ปีที่ผ่านมา สามารถพบเห็นเก้ง กวางหมูป่า หมี ลิง ชะนี เป็นจำนวนมากในป่าใกล้หมู่บ้าน หมูป่าและลิงจะมาทำความเสียหายให้แก่ผลผลิตในไร่ ชาวบ้านต้องออกไปนอนเฝ้าไร่ บางครั้งจะเห็นเก้ง กวาง ออกมากินน้ำในลำห้วยใกล้กับหมู่บ้าน ชาวบ้านก็จะช่วยกันไล่ยิงมาเป็นอาหาร ถ้าออกไปหาอาหารในป่าหนึ่งวันก็จะได้อาหารกลับออกมา สามารถกินได้ทั้งวันและเก็บไว้กินได้อีกหลายวัน แต่ว่าในปัจจุบันออกไปหาอาหารหนึ่งวันได้อาหารกลับออกมาซึ่งกินได้เพียงมื้อเดียว หรือบางครั้งหาจนข้ามคืนก็ไม่ได้อะไรกลับออกมาเลย (สมบูรณ์ ใจปิง สัมภาษณ์, 4 ตุลาคม 2551) สะท้อนให้เห็นว่าในอดีตสัตว์ป่าในบริเวณหมู่บ้านมีจำนวนมากและหลากหลายชนิดกว่าในปัจจุบัน สาเหตุสำคัญที่ทำให้สัตว์ป่าลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว คือ การถางป่าเพื่อทำไร่และการไล่ล่าเพราะชาวบ้านมีปืนแก๊ปโดยชาวบ้านจะออกไปล่าสัตว์เป็นประจำ ศึกษาเพิ่มเติม

ของกินในป่าใหญ่

หนอนรถด่วน

นอนรถด่วน หรือ Bamboo Caterpillar เป็นหนอนของผีเสื้อกลางคืนชนิดหนึ่ง ซึ่งตัวหนอนกินเยื่อไผ่เป็นอาหาร ชาวจีนฮ่อเรียก จูซุง ชาวกะเหรี่ยงเรียกว่า คลีเคล๊ะ ส่วนคนไทยเรียกว่าหนอนรถด่วน เพราะ ตัวหนอนมีรูปร่างลักษณะคล้ายโบกี้รถไฟนั่นเอง หนอนรถด่วนเป็นหนอนผีเสื้อที่มีวงจรชีวิตที่ยาวนานถึงหนึ่งปีเต็ม เมื่อถึงวัยเจริญพันธุ์ผีเสื้อจะจับคู่ผสมพันธุ์ในช่วงฤดูฝน ศึกษาเพิ่มเติม

พืชสมุนไพรในป่าชุมชนที่หาได้ในหมู่บ้านก่อก๋วงใน

พืชสมุนไพรในป่าชุมชนที่หาได้ในหมู่บ้านก่อก๋วงใน

โป่งสิริปิด - เป็นไม้ยืนต้น

- ใบคล้ายใบลิ้นจี่

- แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไอ

- ปวดหลัง ปวดเอว

- นำปมส่วนรากมาต้มดื่ม

ก่านขาว - เป็นเถาวัลย์ ขนาด2-3 นิ้ว

- ใบเล็กคล้ายใบโพ

- ปวดหลัง ปวดเอว

- ช่วยระบบไหลเวียนโลหิต

- ต้มดื่ม

- ดองเหล้า ศึกษาเพิ่มเติม

วัฒนธรรมประเพณีของชาวบ้านก่อก๋วงใน อ.บ่อเกลือ

ประเพณีที่ชาวบ้านได้ยึดถือและปฏิบัติสืบต่อกันมา มีดังนี้

(1) ประเพณีขึ้นบ้านใหม่ ถือเป็นงานที่สำคัญ บ้านเรือนใดที่ไม่ได้จัดงานขึ้นบ้านใหม่ผู้ที่อยู่อาศัยจะเจ็บไข้ได้ป่วยอยู่เป็นประจำ ครอบครัวไม่มีความสุข เมื่อถึงวันกำที่เป็นฤกษ์ดีที่จะขึ้นบ้านใหม่ ชาวบ้านจะจัดเตรียมเหล้าอุ เหล้าต้ม (เหล้าเถื่อน) ข้าว ฆ่าหมู ฆ่าไก่ทำอาหารกินร่วมกัน ชาวบ้านทั้งหมู่บ้านจะมาอวยพรและแสดงความยินดีกับเจ้าของบ้านหลังจากที่สร้างบ้านเสร็จสิ่งแรกที่เจ้าของบ้านจะต้องนำขึ้นบ้าน คือ เตาไฟ เพราะเชื่อกันว่าเตาไฟเป็นที่สำหรับทำอาหารให้ทุกคนในบ้านได้มีอยู่มีกิน เมื่ออากาศหนาวเตาไฟก็จะให้ความอบอุ่นแก่ร่างกาย

(2) ประเพณีกินข้าวโพดใหม่ เป็นการเฉลิมฉลองการกินข้าวโพดที่ชาวบ้านได้ปลูกไว้ หลังจากที่ข้าวโพดอยู่ในช่วงที่สามารถเก็บเกี่ยวได้

(3) ประเพณีวันขึ้นปีใหม่ วันขึ้นปีใหม่ของชาวลัวะบ้านก่อก๋วงในไม่ได้กำหนดไว้เป็นที่แน่ชัดว่าตรงกับวันใด โดยจะทำตรงกับวันคด (วันของชาวลัวะ) หลังจากที่มีการปลูกข้าวในไร่เสร็จกันทั้งหมู่บ้าน ปกติจะอยู่ในช่วงปลายเดือนเมษายนหรือต้นเดือนพฤษภาคม โดยหมอต่อม (แม่กำฮีต) จะเป็นผู้กำหนดวันที่เป็นฤกษ์ดี แล้วนัดแนะชาวบ้านให้จัดเตรียมเหล้า อาหารในวันขึ้นปีใหม่เด็ก ๆ จะมารดน้ำขอพรจากคนเฒ่าคนแก่ในหมู่บ้าน (เหมือนกับวันขึ้นปีใหม่ไทยหรือสงกรานต์) ในวันนี้จะมีการฆ่าหมู ไก่ วัว ควาย แล้วแบ่งปันกันทั้งหมู่บ้าน กลุ่มวัยรุ่นและชาวบ้านจะร่วมกันร้องเพลงอย่างสนุกสนานทั้งวันทั้งคืน ศึกษาเพิ่มเติม

น้ำตกบ้านก่อก๋วงใน

เนื่องจากสภาพพื้นที่ของหมู่บ้านตั้งอยู่บนภูเขาสูง มีทรัพยากรป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์จึงเกิดแหล่งน้ำหลายสายที่มีอยู่ตามป่า เป็นที่หล่อเลี้ยงชีวิตของคนในหมู่บ้าน ตลอดจนพืชพันธุ์ธัญญาหารและสัตว์ป่า ใกล้กับหมู่บ้านมีลำห้วยหลายสายไหลผ่าน เช่น ห้วยน้ำมางห้วยผาเหนือ ห้วยกำกอม ห้วยน้ำยอ ห้วยภูลังกา ห้วยนายอ ห้วยกระแต ห้วยก่อก๋วงในหมู่บ้านมีสภาพเป็นป่าเขา เป็นป่าต้นน้ำ ทำให้มีน้ำซับไหลซึมออกมาอยู่หลายแห่ง(ตาน้ำ) เวลาเดินไปในลำห้วยจะเห็นร่องน้ำไหลลงมายังลำห้วยตลอดสาย โดยเฉพาะในช่วงฤดูฝนจะมีปริมาณน้ำมาก ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์ของน้ำและป่ารอบบริเวณหมู่บ้าน

น้ำตกบ้านก่อก๋วงในเป็นน้ำตกที่ไหลจากภูเขาสูงที่มาจากดอยภูคาซึ่งน้ำตกจะมีน้ำไหลตลอดทั้งปี จะมีมากในช่วงฤดูฝน ส้นทางน้ำตกจะไหลผ่านทางเข้าก่อนเข้าหมู่บ้านก่อก๋วงในมีธรรมชาติที่สวยงาม มีพืชพรรณจำพวกเฟิร์นและต้นไม้ที่เกิดขึ้นในเฉพาะถิ่น น้ำตกมีความใสสะอาดและสามารถนำมาใช้ดื่มบริโภคได้ ยังเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์น้ำต่างๆ ศึกษาเพิ่มเติม

อุทยานแห่งชาติดอยภูคา

อุทยานแห่งชาติดอยภูคามีพื้นที่ครอบคลุมในท้องที่ 8 อำเภอของจังหวัดน่าน ได้แก่ อำเภอปัว อำเภอท่าวังผา อำเภอทุ่งช้าง อำเภอเชียงกลาง อำเภอบ่อเกลือ อำเภอสันติสุข อำเภอเฉลิมพระเกียรติ และ อำเภอแม่จริม ซึ่งมีพื้นที่ทั้งหมด 1,704 ตารางกิโลเมตร หรือ 1,065,000 ไร่ จึงทำให้มีความอุดมสมบูรณ์ของสภาพป่าอันจะเห็นได้จากการพบพืชพรรณ และสัตว์ป่าหายากหลากหลายชนิด และนับเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของจังหวัดน่าน โดยมีจุดเด่นทางธรรมชาติที่น่าสนใจคือ ดอกชมพูภูคาซึ่งเป็นพันธ์ไม้หายากและมีที่แห่งนี้ที่เดียวในประเทศไทย ต้นเต่าร้างยักษ์ ป่าดึกดำบรรพ์ น้ำตกภูฟ้า พิชิตยอดดอยภูแว ชมถ้ำยอดวิมาน และถ้ำผาฆ้อง

ความเป็นมา :

ด้วยสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดน่าน (นายสมชาย โลหะโซติ ) ได้มีหนังสือ ที่ 13/2526 ลงวันที่ 24 กันยายน 2526 เรียน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ (นายณรงค์ วงศ์วรรณ) ว่าได้รับการร้องขอจากราษฎร ขอให้กำหนดป่าดอยภูคา อำเภอปัว จังหวัดน่าน เป็นอุทยานแห่งชาติ เนื่องจากยอดดอยภูคาเป็นยอดเขาสูงสุด ของจังหวัดน่านอันเป็นสัญลักษณ์ของจังหวัด โดยมีความสูงถึง 1,980 เมตร จากระดับน้ำทะเล เป็นป่าต้นน้ำลำธารที่เป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำน่าน มีทิวทัศน์ที่สวยงามเป็นสถานที่ทางประวัติศาสตร์ เนื่องจากมีการเล่าขานกันมาแต่ครั้งโบราณและเชื่อมั่นว่าเมืองเก่าของบรรพบุรุษคนเมืองน่านอยู่ในเขตบนเทือกเขาดอยภูคาต่อมากองทัพภาคที่ 3 ส่วนหน้า และกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในภาค 3 ได้มีหนังสือ ที่ กห 0483 (สน)/95 ลงวันที่ 27 มกราคม 2527 แจ้งว่าได้พบสภาพพื้นที่ป่าบริเวณบ้านปู จังหวัดน่าน พิกัดเส้นตรง 18-35 และเส้นราบ 07-70 ตามแผนที่มาตราส่วน 1:50,000 มีความอุดมสมบูรณ์และธรรมชาติที่สวยงาม และพื้นที่บริเวณพิกัด คิว เอ 2686 มีน้ำตกที่มีความสวยงามขนาดใหญ่สมควรที่จะได้มีการออกประกาศพระราชกฤษฎีกากำหนดให้เป็นอุทยานแห่งชาติ ศึกษาเพิ่มเติม